Z Arturem Michalskim wiceprezesem Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, rozmawia Marcin Prynda
Jak duże środki NFOŚiGW wyda w 2022 r. na inwestycje związane z ochroną środowiska i gospodarką wodną? Które programy są dla Funduszu priorytetowe i pochłoną najwięcej pieniędzy?
– Bieżący rok dla Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest pod tym względem wyjątkowy. W całym 2022 roku planujemy bowiem przeznaczyć na szeroko rozumianą transformację klimatyczną rekordową kwotę 12,3 mld zł. W tej pokaźnej sumie aż 6,6 mld zł będą stanowić dotacje, a 2,7 mld zł – finansowanie zwrotne, czyli pożyczki i wejścia kapitałowe. Następne 2,7 mld zł to obsługiwanie prze NFOŚiGW środki unijne z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) 2014-2020.
Ponadto 186 mln zł pochodzi ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2021, a 50 mln zł to wydatki związane z programem „Stop Smog”. Jeśli chodzi o główne kierunki finansowania przedsięwzięć to priorytetem jest poprawa jakości powietrza w Polsce. Na ten cel w 2022 roku zamierzamy przeznaczyć 7 mld zł, wspierając przede wszystkim przedsięwzięcia nakierowane na eliminację niskiej emisji, która pochodzi głównie z procesów grzewczych i transportu, a także finansując działania na rzecz zdecentralizowanego zeroemisyjnego systemu energetycznego. Wypada przy tym podkreślić, że aż 71 proc. wypłat ogółem ze środków Narodowego Fundusz stanowią bezzwrotne dotacje.
Na jakie główne przedsięwzięcia są przeznaczane dotacje z Narodowego Funduszu?
– Finansowanie dotacyjne obejmuje szereg projektów i działań realizowanych przez Narodowy Fundusz, wśród których trzeba wymienić zwłaszcza takie powszechne programy, jak „Czyste Powietrze” (2 mld zł) i „Mój Prąd” (633 mln zł). Trzeba też wspomnieć o przedsięwzięciach dotacyjnych ze środków Funduszu Modernizacyjnego (345 mln zł) i kierowanych na potrzeby geologii i górnictwa (302 mln zł). Dotacje z NFOŚiGW obejmują również programy wspierające budownictwo energooszczędne (330 mln zł), program „Moja Woda” (126 mln zł), ogólnopolski system finansowania służb ratowniczych (77,3 mln zł), współfinansowanie przedsięwzięć w programie LIFE, ochronę przyrody i edukację ekologiczną (115,5 mln zł) oraz program „Racjonalna gospodarka odpadami (90 mln zł). Ponadto rezerwujemy pieniądze na finansowanie obowiązkowych opłat i wpłat, między innymi na Fundusz Rozwoju Dróg (1,4 mld zł), Fundusz Przewozów Autobusowych (96,3 mln zł), Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami, Państwowy Monitoring Środowiska, Żeglugę Śródlądową (123 mln zł).
W lipcu ruszył program „Czyste Powietrze Plus”. Kto z niego może skorzystać i na czym polegają wprowadzone zmiany?
– Od czasu uruchomienia we wrześniu 2018 r. programu priorytetowego „Czyste Powietrze” jest on stale modyfikowany i udoskonalany – tak, aby można było jak najskuteczniej realizować główne założenie tego wieloletniego, ogromnego projektu (z docelowym budżetem w wysokości 103 mld zł), którym jest poprawa jakości powietrza w Polsce. Droga do osiągnięcia wyznaczonego celu wiedzie poprzez masową, bo obejmująca aż 3 mln gospodarstw domowych, wymianę nieefektywnych kotłów na paliwa stałe na nowocześniejsze nisko i zeroemisyjne, ekologiczne źródła ciepła – wraz z gruntownym ocieplaniem jednorodzinnych budynków mieszkalnych. Obecne zmiany sprawią, że program w nowej odsłonie, pod umowną nazwą „Czyste Powietrze Plus”, będzie jeszcze łatwiej dostępny i przez to szybciej wdrażany. Ale przede wszystkim stanie się atrakcyjniejszy dla osób o niskich dochodach.
Co stanowi tę korzyść dla najmniej zarabiających?
– Modyfikacja programu wprowadzona z myślą o nowych beneficjentach zakłada, w przypadku prefinansowania inwestycji, zwiększenie o 10 tys. zł maksymalnych kwot dotacji na prace remontowe realizowane w ramach części 2) i 3) programu „Czyste Powietrze”, a więc odnoszących się do osób o najniższych dochodach, uprawnionych do podwyższonego i najwyższego poziomu wsparcia. Po obecnych zmianach, maksymalna bezzwrotna dotacja w części 2) jest zwiększona z 37 do 47 tys. zł, a górny pułap dofinansowania w części 3) wzrósł z 69 do 79 tys. zł. Co bardzo istotne, jednoczesne zastosowanie nowego rozwiązania finansowego, jakim jest prefinansowanie sprawi, że „z wyprzedzeniem” będzie można otrzymać aż do 50 proc. przewidzianej kwoty dotacji. Teraz pieniądze, z terytorialnie właściwego wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW) wpłyną bezpośrednio na rachunek wykonawcy robót w terminie do 14 dni od daty zawarcia umowy o dofinansowanie. To bardzo korzystne udogodnienie, gdyż dotychczas wypłata dotacji odbywała się w formie refundacji dopiero po zakończeniu części lub całości przedsięwzięcia.
Jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać podwyższoną dotację?
– Wspomniane korzyści i udogodnienia, kierowane do beneficjentów 2) i 3) części programu „Czyste Powietrze”, są dostępne dla nowych wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie. Podstawą otrzymania dotacji zwiększonej o 10 tys. zł jest przynależność do grupy beneficjentów o najniższych dochodach, potwierdzona stosownym zaświadczeniem o wysokości zarobków. Natomiast warunkiem wypłaty pieniędzy na zasadzie prefinansowania jest przesłanie wraz z wnioskiem o dotację umowy zawartej z wykonawcą na przeprowadzenie konkretnych prac zgodnych z zapisami programu. W ramach realizowanego przedsięwzięcia możliwe będzie zawarcie do trzech umów z wykonawcami.
Mogą one zostać dostarczone na etapie uzupełniania wniosku, na co wnioskodawca będzie miał 10 dni roboczych. Zaliczka w wysokości do 50 proc. najwyższej możliwej wysokości dotacji, przypadającej dla danego beneficjenta, będzie wypłacana bezpośrednio na konto wykonawcy.
W jakim kierunku będzie ewoluował program „Czyste Powietrze”?
– W programie „Czyste Powietrze” mamy zatwierdzone przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska duże zmiany – rewizję kwot dochodów w poszczególnych częściach programu, ale również zwiększenie maksymalnych kwot dotacji, które będzie można uzyskać oraz waloryzację kosztów jednostkowych przyjętych dla poszczególnych urządzeń czy materiałów dofinansowanych w ramach programu. We wrześniu tego roku przeprowadzimy kolejną aktualizację i wprowadzimy wskazane zmiany. Wiadomo bowiem, że koszty określone w czasie uruchamiania programu w 2018 r. są nieadekwatne w stosunku do obecnie panujących warunków rynkowych. Wymiana tzw. kopciucha to jeden z celów, ale chcemy też zachęcać wnioskodawców do wykonywania głębokiej termomodernizacji, czyli poprawy efektywności energetycznej budynków, która będzie objęta dodatkowym pakietem dofinansowania. Umożliwimy też złożenie wniosku ponownie tym beneficjentom, którzy wcześniej skorzystali już z programu i wymienili węglowego „kopciucha”, a teraz będą chcieli docieplić dom, aby zużywać mniej opału. Planowane zmiany będą głębokie i kompleksowe. Co bardzo istotne, były one już konsultowane z organizacjami pozarządowymi, a więc będą to zmiany, które zyskały społeczną aprobatę.
Rozpoczął się również nabór dla gmin w programie „Ciepłe Mieszkanie”. Na czym polega ten program? Jaki jest jego budżet oraz zasady?
– Program „Ciepłe Mieszkanie” został ogłoszony całkiem niedawno, 21 lipca 2022 roku. Budżet programu to 1,4 mld zł, które poprzez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej trafią do gmin, aby następnie dofinansować inwestycje podejmowane w budynkach wielorodzinnych. Celem realizacji dofinansowywanych przedsięwzięć jest poprawa jakości powietrza poprzez wymianę nieefektywnych źródeł ciepła i podniesienie efektywności energetycznej budynków wielorodzinnych w odniesieniu do lokali. Wsparcie obejmuje koszty wymiany nieefektywnego źródła na paliwo stałe, na nowe źródło ciepła spełniające wymagania programu. Należą do nich: kocioł gazowy kondensacyjny, kocioł na pellet drzewny o podwyższonym standardzie, ogrzewanie elektryczne, pompa ciepła powietrze/ woda lub pompa ciepła powietrze/powietrze albo podłączenie lokalu do wspólnego efektywnego źródła ciepła. Dodatkowo możliwe jest wykonanie instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej, wymiana okien i drzwi, wykonanie wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła. Kosztem kwalifikowanym w programie jest także przygotowanie dokumentacji projektowej przedsięwzięcia.
Kto może korzystać z dotacji w programie „Ciepłe Mieszkanie”?
Beneficjentem końcowym w programie „Ciepłe Mieszkanie” jest osoba fizyczna posiadająca tytuł prawny wynikający z prawa własności lub ograniczonego prawa rzeczowego do lokalu mieszkalnego, znajdującego się w budynku mieszkalnym wielorodzinnym oraz spełniająca kryteria dochodowe określone w programie. Jednak rozliczenie inwestycji następuje przez gminę, która wcześniej podpisze stosowną umowę z właściwym WFOŚIGW. Zatem w programie „Ciepłe Mieszkanie” w pierwszej kolejności gminy podpisują umowę z właściwym WFOŚIGW, a następnie z beneficjentami końcowymi, którzy zrealizują inwestycję w budynkach wielorodzinnych na zasadach zgodnych z programem.
Jakim zainteresowaniem cieszy czwarty już nabór wniosków do programu „Mój Prąd”? I jakie zmiany w nim zaszły?
– Czwarta edycja programu „Mój Prąd” ruszyła w połowie kwietnia tego roku. W porównaniu do poprzednich odsłon, „Mój Prąd 4.0” ma inne warunki udzielania dotacji, co jest związane ze zmianą sposobu rozliczeń prosumentów. Od początku kwietnia osoby, które stały się prosumentami, nie są rozliczane w ramach bilansowania ilościowego z wyprodukowanej energii (net metering oparty na systemie opustów), lecz ją sprzedają (net billing). Ci, którzy do końca marca stali się prosumentami jeszcze przez 15 lat będą rozliczani na starych zasadach. W ramach „Mojego Prądu 4.0” beneficjenci mogą otrzymać dotację nawet do 20,5 tys. zł. Jeśli decydujemy się jedynie na panele fotowoltaiczne to maksymalna dotacja wyniesie 4000 zł. Jeżeli jednak wnioskodawca zdecyduje się na kilka elementów systemu, dotacja do paneli PV wzrośnie do 5000 zł. A jeżeli postanowimy dołączyć do fotowoltaiki magazyn ciepła, otrzymamy dodatkowo do 5000 zł, magazyn energii – do 7500 tys. zł, a wybierając system zarządzania energią w domu, tzw. EMS (energy management system) – do 3000 zł. Spodziewamy się, że popularność inwestycji łączącej panel, magazyn i system zarządzania energią będzie systematycznie rosnąć, choć na razie nie będzie to zapewne dominujący trend.
