Konsument jest istotnym ogniwem w złożonym łańcuchu gospodarki. Jego wybory są lustrem społecznych trendów, wyzwań ekonomicznych i problemów środowiskowych, co staje się coraz bardziej widoczne. Ale jak silna jest rola konsumenta w kontekście zrównoważonego rozwoju? Czy naprawdę możemy mówić o świadomym konsumowaniu, czy może to jedynie modne hasło reklamowe?

Konsument w centrum łańcucha wartości

Każdy produkt, który trafia na półkę sklepową, jest efektem decyzji podjętych na wielu etapach – od projektowania, przez produkcję, aż po marketing i komunikację. Na końcu tego procesu stoi konsument, którego decyzja o zakupie wpływa na dalsze losy produktu. Odpowiada on nie tylko za to, co kupuje, ale również za to, co potem z tym produktem się dzieje – czy zostanie użyty, naprawiony, czy może szybko trafi do kosza na śmieci.

W kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ), która stawia na maksymalizację wykorzystania zasobów i minimalizację odpadów, konsument pełni kluczową rolę. Konsument może wspierać rozwój cyrkularności lub wręcz przeciwnie – spowalniać i utrudniać ten proces. Oznacza to, że to, co wybieramy jako konsumenci, ma bezpośredni wpływ na przyszłość naszego środowiska.

Zrównoważona konsumpcja w strategiach unijnych

Unia Europejska od lat kładzie duży nacisk na rozwój gospodarki opartej na zrównoważonej konsumpcji i produkcji. Strategia Europejskiego Zielonego Ładu oraz Plan Działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym są kluczowymi elementami polityki unijnej, mającej na celu przekształcenie gospodarki w neutralną dla klimatu do 2050 roku.

Według Europejskiego Zielonego Ładu, transformacja sektora przemysłowego i wszystkich łańcuchów wartości zajmie jedno pokolenie. To długi i złożony proces, który wymaga zarówno innowacji technologicznych, jak i zmiany sposobu myślenia – zarówno po stronie przedsiębiorstw, jak i konsumentów. Kluczowym elementem tej transformacji jest zrównoważona konsumpcja, której celem jest ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko poprzez świadome i racjonalne korzystanie z dostępnych dóbr.

Program działań UE w obszarze polityki ochrony konsumentów opiera się na Nowym programie na rzecz konsumentów (Nowa Agenda Konsumencka) przyjętym 13 listopada 2020 r. Program przedstawia wizję polityki ochrony konsumentów na lata 2020–2025 pod hasłem „Poprawa odporności konsumentów na potrzeby trwałej odbudowy”. Priorytetowymi obszarami tego programu są m.in. transformacja ekologiczna, w tym zagwarantowanie dostępności zrównoważonych produktów i stylu życia, a także ochrona przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

Warto podkreślić, że instytucje unijne priorytetowo traktują zaangażowanie grup reprezentujących interesy konsumentów. Europejska Grupa Konsultacyjna ds. Konsumentów jest podstawowym forum konsultacyjnym Komisji dla krajowych i europejskich organizacji konsumenckich. Ta grupa , utworzona na podstawie decyzji Komisji 2009/705/WE, może udzielać Komisji porad na temat wszystkich kwestii związanych z interesami konsumentów na szczeblu UE. 

Ekoprojektowanie: Od pomysłu do recyklingu

Coraz częściej wśród producentów mówi się o ekoprojektowaniu, które ma na celu wydłużenie życia produktów i maksymalne wykorzystanie surowców. Dzięki temu, zamiast „kup, użyj, wyrzuć”, coraz więcej firm stawia na modele, w których produkty mogą być naprawiane, ulepszane lub przekształcane w nowe przedmioty.

Rozporządzenie w sprawie ekoprojektu dla zrównoważonych produktów (ESPR) weszło w życie 18 lipca br. Zasady proponowane ramach ESPR będą miały zastosowanie do wszystkich produktów wprowadzanych na rynek UE, niezależnie od tego, czy zostały wyprodukowane w UE, czy poza nią. ESPR wprowadza także nowe środki prawne, takie jak cyfrowy paszport produktu, które zostaną opracowane w ramach otwartego dialogu z interesariuszami.

Planuje się, że Komisja Europejska przyjmie i będzie regularnie aktualizowała wykaz produktów zidentyfikowanych na podstawie analizy i kryteriów związanych w szczególności z celami UE w zakresie klimatu, środowiska i efektywności energetycznej. W ten sposób zapewni przewidywalność i przejrzystość w zakresie tego, które produkty i kiedy zostaną objęte nowymi regulacjami.

Co do zasady, priorytetowo mają być traktowane produkty o dużym wpływie na środowisko, w tym tekstylia, meble, żelazo i stal, aluminium, opony, farby, smary i chemikalia, a także produkty związane z energią. Nowe wymogi dotyczące ekoprojektu mają na celu zwiększenie obiegu zamkniętego, obejmując m.in. trwałość produktu, możliwość ponownego użycia, możliwość modernizacji i naprawy.

Edukacja konsumenta: Klucz do zrównoważonej konsumpcji

Aby konsument mógł dokonywać świadomych wyborów, potrzebna jest edukacja. Kampanie społeczne, programy lojalnościowe, czy partnerskie inicjatywy z organizacjami pozarządowymi mogą pomóc w budowaniu świadomości ekologicznej. Ważne jest, aby konsument miał dostęp do rzetelnych i porównywalnych informacji o produktach – od ich pochodzenia, przez proces produkcji, aż po możliwość recyklingu.

Cyfrowy paszport produktu – nowa era transparentności

Jednym z narzędzi, które mają pomóc konsumentom w podejmowaniu świadomych decyzji, jest wspomniany już wcześniej cyfrowy paszport produktu. To innowacyjne rozwiązanie, które ma zapewnić pełną transparentność informacji o produktach. Cyfrowy paszport produktu, jako informacja środowiskowa o indywidualnym produkcie ma pomóc konsumentom dokonywać bardziej zrównoważonych wyborów produktów. Taki paszport, to forma etykiety dostępnej na produktach, która zapewni łatwy dostęp do informacji na temat (potencjalnie) zrównoważonego charakteru produktu. Dotyczyć będzie nie tylko towarów wyprodukowanych w Europie, ale także sprowadzonych do UE z innych rynków. Tylko określone rodzaje żywności, pasz oraz produktów farmaceutycznych zostały zwolnione z jego posiadania. W pierwszej kolejności paszport będzie dotyczyć baterii i tekstyliów, materiałów budowlanych, następnie urządzeń elektrycznych i elektronicznych.

Nowe modele biznesowe: Wynajem zamiast posiadania

Jednym z najbardziej obiecujących trendów w gospodarce o obiegu zamkniętym są nowe modele biznesowe oparte na wynajmie, współdzieleniu oraz naprawie produktów. Coraz więcej firm oferuje swoje produkty w modelu „produkt jako usługa”. Przykładem mogą być wypożyczalnie odzieży, rowerów czy sprzętu elektronicznego. Konsument zamiast kupować produkt na własność, płaci za dostęp do niego, co znacząco ogranicza generowanie odpadów.

Modele te, choć wciąż jeszcze niszowe, zdobywają coraz większą popularność, zwłaszcza wśród młodszych konsumentów, którzy cenią sobie elastyczność oraz możliwość korzystania z wysokiej jakości produktów bez konieczności ich posiadania na stałe.

Rola konsumenta w gospodarce obiegu zamkniętego

Konsument bezsprzecznie odgrywa istotną rolę w przejściu na gospodarkę obiegu zamkniętego, będąc jednocześnie częścią problemu, jak i rozwiązania. Jego decyzje zakupowe, choć kształtowane przez warunki ekonomiczne, trendy i polityki środowiskowe, mają bezpośredni wpływ na losy produktów i przyszłość planety. Dlatego edukacja i świadomość konsumentów stają się kluczowe dla zrównoważonego rozwoju.

Unia Europejska wprowadza szereg strategii i regulacji mających na celu promowanie bardziej zrównoważonych produktów oraz ochronę przed greenwashingiem. Jednak samo prawo to za mało – konsumenci muszą być dobrze poinformowani, by świadomie wybierać i wspierać produkty, które są przyjazne dla środowiska.

Nowe modele biznesowe, takie jak wynajem zamiast posiadania, to przyszłość, która zyskuje na popularności. Dzięki innowacjom, takim jak cyfrowy paszport produktu, konsument przyszłości będzie miał pełny dostęp do informacji o produktach i ich wpływie na środowisko, co pozwoli mu na podejmowanie świadomych decyzji zakupowych.

r.pr Agnieszka Oleksyn – Wajda

Pełnomocnik Rektora ds. ESG Uczelni Łazarskiego

Dyrektor kierunków MBA ESG, studiów podyplomowych Prawo ochrony środowiska i klimatu, Prawo w biznesie nowych technologii oraz Prawo i zarządzanie w sektorze mody

źródło informacji: Uczelnia Łazarskiego