Położony na pograniczu Polski i Białorusi Kanał Augustowski to jeden z najpiękniejszych i najcenniejszych zabytków polskiej kultury hydrotechnicznej. Jest nie tylko obiektem unikatowym ze względu na walory historyczne, ale również perełką dla miłośników żeglugi, turystyki wodnej i pięknych krajobrazów.

Kanał Augustowski to dziedzictwo kulturowe i historyczne naszego kraju. Unikatowy obiekt w skali europejskiej, który aktualnie łączy drogą wodną tereny Polski i Białorusi. Łączy pokolenia, pozwala na aktywne spędzanie czasu w otoczeniu wody i przyrody z licznymi atrakcjami, gdzie każdy może przekonać się, jak wygląda przeprawa przez zabytkowe śluzy, których mechanizm działania nie zmienił się od blisko 200 lat – podróż Kanałem Augustowskim jest jak podróż w czasie.

To jedna z najdłuższych sztucznych dróg wodnych w Polsce, administro­wana przez Wody Polskie. Jego długość wynosi 101,3 km, z czego 82 km przebiegają w granicach Rzeczy­pospolitej. Znajduje się na nim 18 śluz – 14 po stronie polskiej, jedna w pasie granicznym, a trzy po stronie białoruskiej. Różnice poziomów wód pomiędzy po­szczególnymi zbiornikami wynoszą od 0,8 do 9,8 m.

Kanał żeglowny, podziałowy łączy dopływ Narwi – Biebrzę z Niemnem poprzez jeziora augustowskie oraz rzeki – Nettę i Czarną Hańczę. Na jego szlaku znajduje się aż 12 jezior. Kanał jest unikatowym obiektem nie tylko ze względów czysto zabytkowych, ale również turystycznych. Z uwagi na urokliwy krajobraz wokół, piękno Puszczy Augustowskiej co roku przyciąga tysiące turystów.

Zbudowany w pierwszej połowie XIX w., kanał był największą inwestycją hydro­techniczną Królestwa Polskiego. Inicjatywa budowy narodziła się w czasie wojny celnej między zależnym od Rosji Króle­stwem Polskim a Prusami, polegającej m.in. na nakładaniu zaporowych ceł na spławiane Wisłą towary. Kanał, łącząc dopływy Wisły z Niemnem, a ten z Bał­tykiem, miał stać się sposobem na omi­nięcie pruskich opłat celnych.

Historia rozpoczyna się w roku 1823, w którym zaprojektowanie kanału powie­rzono gen. Prądzyńskiemu. Budowa ruszyła rok później. Zatrudniono przy niej blisko 6 tys. robotników, którzy większość prac wykonywali ręcznie. Droga wodna została oddana do użytku w 1839 r.

Zakończenie wojny handlowej z Prusami oraz rozwój kolei sprawiły, że Kanał Au­gustowski nie spełnił pokładanych w nim ekonomicznych nadziei. Z naszego punktu widzenia ma to pozytywne aspekty, po­nieważ kanał utrzymał swój oryginalny, dziewiętnastowieczny charakter. Śluzy zachowane są w większości w oryginalnej formie i wciąż wykorzystywane do pokonywania różnic wysokości pomiędzy poszczególnymi odcinkami. Niezmiennie funkcjonowanie tej drogi wodnej odbywa się według założeń opracowanych przez gen. Prądzyńskiego.

Kanał Augustowski jest atrakcją tury­styczną o randze międzynarodowej. Tworzy wraz z otaczającym go krajobrazem integralną całość. Jego fenomen polega na harmonijnym połączeniu naturalnych, wyjątkowo cennych na tym obszarze, walorów przyrodniczych z zabytkową strukturą historycznego obiektu hydrotechnicznego. Atrakcyjność trasy pod względem krajobrazowym i jej krajoznawczy charakter sprawiają, że jest on jednym z najciekawszych wodnych szlaków turystycznych w Polsce. Z roku na rok cieszy się coraz większą popular­nością motorowodniaków, kajakarzy i turystów. W rekordowym, z uwagi na liczbę prześluzowanych jednostek, roku 2020 wody kanału pokonało ponad 46 tys. jednostek!

Obiekt został wpisany do Rejestru Zabyt­ków MKiDN, od 2007 r. stanowi pomnik historii. Kandyduje także do wpisania na listę światowego dziedzictwa kultury UNE­SCO. W roku 2021, podczas Kongresu Międzynarodowego Stowarzyszenia Inżynierii i Badań Wodno-Środowiskowych, europejscy hydrolodzy uhonorowali go nagrodą Regional Hydro-Environment Heritage Award jako skarb inżynierii hydraulicznej.

Administratorem Kanału Augustow­skiego jest Państwowe Gospodarstwo Wodne „Wody Polskie”, które odpowiada za remonty śluz, utrzymanie drożności drogi wodnej oraz dba o otoczenie ka­nału. Historyczna i przyrodnicza wartość obiektu stawia przed Wodami Polskimi ogromne wyzwania. Z jednej strony konieczne są inwestycje, które popra­wiają bezpieczeństwo i jakość żeglugi, z drugiej należy nieustannie pamiętać o tym, że mamy do czynienia z cennym zabytkiem. PGW „Wody Polskie” dokłada wszelkich starań, aby ta wyjątkowa droga wodna była utrzymywana w do­brym stanie, nie tylko teraz, ale również z myślą o kolejnych pokoleniach.

źródło: oprac. na podstawie – https://bialystok.wody.gov.pl/kanal-augustowski