Ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze¹ („Ustawa”) ma szeroki zakres i wchodzi w życie już 28 czerwca 2025 r. Pozostały zatem tylko trzy kwartały na spełnienie nowych wymogów ustawowych oraz uniknięcie ryzyka prawnego i reputacyjnego. Ustawa implementuje Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług² („Dyrektywa EAA”) i służy realizacji celu, jakim jest zapewnienie, by przedsiębiorcy spełniali wymagania dostępności niektórych produktów i usług wobec określonych grup odbiorców.

Dostępnością produktu lub usługi jest taka właściwość, która umożliwia korzystanie z nich zgodnie z ich przeznaczeniem przez osoby ze szczególnymi potrzebami na zasadzie równości z innymi użytkownikami, która jest osiągana przez zastosowanie projektowania uniwersalnego, a w przypadku braku takiej możliwości, przez zastosowanie racjonalnych usprawnień, o których mowa w Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (Nowy Jork, 13 grudnia 2006 r.)³. W świetle Konwencji, racjonalnymi usprawnieniami są takie konieczne i odpowiednie zmiany i dostosowania, które mogą być potrzebne w konkretnym przypadku dla zapewniania osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności oraz wykonywania ich na zasadzie równości z innymi osobami.

Osoby ze szczególnymi potrzebami

Osoby ze szczególnymi potrzebami to – zgodnie z art. 2 pkt 3 Ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami – osoby, które ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajdują, muszą podejmować dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia barier, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami. Bariera to przeszkoda lub ograniczenie architektoniczne, cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne, które uniemożliwia lub utrudnia osobom ze szczególnymi potrzebami udział w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.

Dyrektywa EEA stwierdza, że pojęcie to obejmuje osoby, które mają naruszoną sprawność fizyczną, psychiczną, intelektualną lub w zakresie zmysłów, osoby, które doświadczają naruszenia sprawności wynikającego z wieku lub z innych przyczyn związanych z niepełną sprawnością fizyczną, w sposób trwały lub czasowy. W trakcie prac parlamentarnych nad Ustawą wskazywano, że pojęcie to powinno obejmować nie tylko osoby niepełnosprawne, ale także osoby, których niepełnosprawność nie została potwierdzona medycznym orzeczeniem, ale których cechy w zderzeniu z różnego rodzaju barierami, na które napotykają, utrudniają lub uniemożliwiają im udział w różnych sferach życia społecznego. W pojęciu tym mieszczą się zatem także osoby starsze, osoby chore (np. Alzheimer, ADHD), osoby mające czasowo naruszoną sprawność w zakresie mobilności czy percepcji (np. ludzie poruszający się przy pomocy kul, protez, wózków inwalidzkich, chorujący, niesłyszący, niedowidzący, z trudnościami manualnymi i poznawczymi, osoby z wózkiem dziecięcym, osoby w ciąży).

Należy podkreślić, że Ustawa ma zastosowanie wyłączenie do relacji podmiotów gospodarczych z konsumentami, którzy – zgodnie z definicją zawartą w Ustawie – oznaczają osoby fizyczne, które korzystają z produktu lub usługi w celach niezwiązanych z ich działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub z wykonywaniem wolnego zawodu. Tym samym, wymogi Ustawy muszą być spełnione wobec wszystkich klientów będących konsumentami (obowiązki te należy rozumieć szeroko, jako obejmujące etap przedkontraktowy, etap realizacji umowy oraz czas po jej zakończeniu).

Podkreślić należy, że zgodnie z art. 4 pkt 1 przepisów Ustawy nie stosuje się do usług oferowanych lub świadczonych przez mikroprzedsiębiorców.

Produkty w rozumieniu Ustawy

W odniesieniu do produktów Ustawa nakłada obowiązki na producentów, upoważnionych przedstawicieli producentów, importerów oraz dystrybutorów produktów, a także przedsiębiorców używających tych produktów w celu wykonania usług. Wymagania Ustawy z zakresu zapewniania dostępności stosuje się m.in. do następujących produktów (zostały one wymienione w katalogu zamkniętym zawartym w Ustawie):

• komputery osobiste, laptopy, smartfony, tablety,
• terminale płatnicze w fizycznym punkcie sprzedaży,
• terminale samoobsługowe przeznaczone do oferowania lub świadczenia usług objętych Ustawą (np. bankomaty, wpłatomaty, automaty biletowe w placówkach, terminale przeznaczone do udzielania informacji),
• elektroniczne przewodniki po programach audiowizualnych,
• czytniki książek elektronicznych.

Usługi w rozumieniu Ustawy

W odniesieniu do usług Ustawa nakłada obowiązki z zakresu spełniania wymagań dostępności na usługodawców, rozumianych jako podmioty, świadczące usługi (zdefiniowane w Ustawie) lub oferujące te usługi konsumentom na terytorium UE. Przepisy Ustawy stosuje się do następujących oferowanych lub świadczonych na rzecz konsumentów usług:

• telekomunikacyjnych,
• audiowizualnych usług medialnych,
• towarzyszących usługom transportu pasażerskiego (autobusowego i autokarowego, wodnego, lotniczego, kolejowego),
• bankowości detalicznej,
• rozpowszechniania książek elektronicznych,
• handlu elektronicznego.

Usługi handlu elektronicznego zostały zdefiniowane w Ustawie jako usługi oferowane lub świadczone na odległość przez strony internetowe i urządzenia mobilne, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie konsumenta w celu zawarcia umowy. Pojęcie usług handlu elektronicznego należy rozumieć szeroko, a obowiązki zapewniania spełniania wymagań dostępności w tym obszarze jako „nakładające się” również na inne wymogi. Potwierdza to Dyrektywa EAA, która stanowi, że wymogi dostępności usług handlu elektronicznego powinny mieć zastosowanie do internetowej sprzedaży wszelkich produktów lub usług. Zatem, powinny mieć one zastosowanie również do sprzedaży produktów lub usług, które zostały enumeratywnie wymienione w Dyrektywie (i w ramach implementacji do systemu prawa polskiego w Ustawie)⁴.

Dostęp do usług publicznych, który jest możliwy za pośrednictwem platform internetowych, w tym bankowości internetowej lub mobilnej (np. możliwość składania wniosków w ramach programów Rodzina 800+, Dobry Start 300+), nie jest objęty wymogami Ustawy. Przez pojęcie „usług handlu elektronicznego” należy bowiem rozumieć działania prowadzące do zawarcia i realizacji umowy konsumenckiej⁵. Umową konsumencką nie jest korzystanie z rządowych lub samorządowych (tj. oferowanych przez organy publiczne) programów społecznych. Jak wskazuje Dyrektywa EAA: „wymogi dostępności usług handlu elektronicznego powinny mieć zastosowanie do internetowej (ew. mobilnej) sprzedaży wszelkich produktów lub usług”⁶.

Podstawowe wymogi dotyczą produktów

Instrukcje, etykiety i ostrzeżenia dotyczące użytkowania produktu muszą być udostępniane za pomocą więcej niż jednego kanału sensorycznego (np. w przypadku informacji przedstawianych w formie tekstowej mogą być one również zapisane za pomocą alfabetu Braille’a; informacje przedstawiane wizualnie mogą być również dostępne dźwiękowo). Ponadto, należy zapewnić:

• rozwiązania alternatywne dla identyfikacji biometrycznej,
• wystarczająco długi czas na reakcję użytkownika oraz możliwość dostosowywania tego czasu,
• oprogramowanie i sprzęt służące do łączenia się z narzędziami wspomagającymi.

Wymagania dotyczące sposobów korzystania z produktów są podzielone w zależności od tego czy produkt wykorzystuje mowę, elementy wizualne, kolor, sygnały dźwiękowe, ew. wymaga ręcznej obsługi i sterowania.

Co istotne, w przypadku zapewniania rozwiązań spełniających wymagania dostępności produktu należy mieć na uwadze obowiązek zapewnienia ochrony prywatności użytkownika (przykładowo: jeżeli bankomat zapewnia możliwość odsłuchania komunikatów tekstowych w formie dźwiękowej, powinien on pozwalać na podłączenie słuchawek przez klienta, tak aby podawane informacje nie były dostępne dla osób trzecich).

Podstawowe wymogi dotyczą usług

Ustawa wprowadza szereg obowiązków, mających zastosowanie do usługodawców. Wymogi te podzielone są na wymogi ogólne, mające zastosowanie wobec wszystkich usługodawców, a także wymogi szczególne, przewidziane dla konkretnych rodzajów usług. Ustawa wymaga ponadto (względem wszystkich rodzajów usług objętych Ustawą), aby produkty (tj. przedmioty wykorzystywane do świadczenia usług, np. tablet, za pomocą którego klient składa wniosek dotyczący usługi) spełniały wymogi dostępności określone Ustawą.

Udzielanie informacji o usłudze powinno następować za pomocą więcej niż jednego kanału sensorycznego. Udzielanie informacji w postaci elektronicznej powinno następować w sposób zapewniający ich: (i) funkcjonalność (tj. umożliwienie użytkownikowi skorzystanie ze wszystkich funkcji), (ii) postrzegalność (tj. umożliwienie odbioru przez użytkownika za pomocą zmysłu słuchu, wzroku lub dotyku), (iii) zrozumiałość (poprzez zastosowanie prostego języka, używanie objaśnień do skrótów i akronimów, z zastosowaniem czcionki o odpowiednim rozmiarze i kroju oraz wystarczającego kontrastu i odstępów między literami, wierszami i akapitami), (iv) kompatybilność (tj. umożliwienie stronie internetowej lub aplikacji współpracy z możliwie największą liczbą programów, w tym z narzędziami i programami wspomagającymi osoby ze szczególnymi potrzebami).

Wskazane powyżej 4 cechy odpowiadają 4 zasadom Web Content Accessibility Guidelines („WCAG”). Jako że nie zostały wydane w odniesieniu do Ustawy akty wykonawcze, określające szczegółowe wytyczne w zakresie spełniania powyższych wymagań, w tym względzie należy odwołać się do najlepszych praktyk rynkowych, które zawarte są m. in. w WCAG.

Ryzyka związane z naruszeniem przepisów Ustawy

W związku z zastosowaniem wobec przedsiębiorców wymogów Ustawy, dostrzegamy następujące główne ryzyka związane z naruszeniem obowiązków z niej wynikających:

1. skargi konsumentów dotyczące niespełniania wymagań dostępności przez produkty lub usługi,
2. ryzyko nałożenia kary pieniężnej przez Prezesa PFRON lub odpowiedni organowi nadzoru za niezapewnienie spełniania wymagań dostępności oferowanych lub świadczonych usług,
3. ryzyko zakazu oferowania lub świadczenia usług wydanego przez Prezesa PFRON lub odpowiedni organ nadzoru,
4. ryzyko reputacyjne.

Ryzyko reputacyjne należy w tym przypadku ocenić jako znaczące, biorąc pod uwagę cel Ustawy oraz jej głównych beneficjentów, którymi są osoby ze szczególnymi potrzebami. Dodatkowo ryzyko naruszenia obowiązków wynikających z Ustawy podnosi ryzyko niedochowania zgodności w obszarze zrównoważonego rozwoju z uwagi na prospołeczny cel Ustawy.

1 Dz. U. poz. 731.

2 Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 151, str. 70.

3 Dz. U. z 2012 r. poz. 1169 oraz z 2018 r. poz. 1217.

4 Dyrektywa EAA, Motyw nr 43.

5 Motyw nr 42 do Dyrektywy EAA.

6 Motyw nr 43 do Dyrektywy EAA.

źródło informacji: Autor: Aleksandra Widziewicz – Radca prawny, Of Counsel w międzynarodowej kancelarii prawnej Bird & Bird.Kieruje multidyscyplinarnym zespołem wdrożeń w zakresie ESG & Compliance.