W krajobrazie polskiej wsi dominują małe gospodarstwa rolne. Mimo że małe, to jednak realizują szereg istotnych funkcji, które są ważne z ekonomicznego, społecznego i środowiskowego punktu widzenia. Ich rozwój wspiera Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która ma w swojej ofercie programy pomocowe dla tych gospodarstw.

Według Rocznika Statystycznego Rolnictwa 2023, w Polsce mamy najwięcej gospodarstw o powierzchni do 5 ha – 50,1 proc. Gospodarstw do 10 ha – 21,9 proc. Z kolei odsetek gospodarstw największych – 50 ha i więcej – wynosi 3,1 proc.

Jeszcze kilkanaście lat temu w Unii Europejskiej, także w Polsce, silne było przekonanie, że w strukturze europejskiego rolnictwa preferowane powinny być prowadzące intensywną produkcję wielkie farmy rolnicze, że małe gospodarstwa nie mają przyszłości. Zmiany klimatyczne, rosnąca wrażliwość społeczeństw na sprawy ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt, nowe żywieniowe trendy, stawiające na wysokiej jakości produkty ekologiczne – m.in. to sprawiło, że w UE dostrzeżono potencjał małych gospodarstw w realizacji zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich.

Działalność małych gospodarstw jest szczególnie ważna z perspektywy polskiej gospodarki. Często są one prowadzone rodzinnie, ograniczają bezrobocie i ubóstwo na wsi, jej mieszkańcom przynoszą dochody. Ale co równie istotne – w dużej mierze przyczyniają się do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego kraju. Zróżnicowane formy produkcji rolnej i dostarczania żywności, niescentralizowana produkcja i dystrybucja artykułów spożywczych pozwalają krajowi lepiej sobie radzić w sytuacjach kryzysowych.

Małe gospodarstwa rolne są idealne do prowadzenia naturalnej uprawy roślin i tradycyjnej hodowli zwierząt, a także zajmowania się przetwórstwem i produkcją dobrej jakości żywności, opartej na lokalnych recepturach. Konsumenci coraz częściej wybierają właśnie takie produkty. Ich atutem jest też to, że można je kupić również wprost od rolnika. Dzięki eliminacji pośredników ma on większe dochody, a klienci towary ze sprawdzonego źródła.

Jeśli chodzi o unijną politykę rolną, specjalne wsparcie dla małych gospodarstw zostało uruchomione w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Była to bezzwrotna premia na restrukturyzację w wysokości 60 tys. zł. Pieniądze te mógł otrzymać rolnik, który postanowił rozwijać swoje małe gospodarstwo, zwiększyć jego konkurencyjność oraz rentowność, i miał na to pomysł. W ramach tej perspektywy finansowej ARiMR przeprowadziła dziesięć naborów wniosków o ten rodzaj wsparcia. Skorzystało z niego ponad 73,7 tys. gospodarstw, którym Agencja wypłaciła łącznie prawie 4 mld zł.

Także w ramach PROW na lata 2014-2020 małe gospodarstwa mogły ubiegać się o dotację na inwestycje służące przetwarzaniu żywności. Program skierowany był do rolników, ich małżonków lub innych domowników, którzy w ramach rolniczego handlu detalicznego (RHD) chcieli przetwarzać na niewielką skalę pochodzące z ich gospodarstwa surowce albo zdecydowali się na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie przetwarzania produktów rolnych – zainwestowali w małe, lokalne przetwórnie, np. masarnie czy serowarnie. Z tej oferty pomocy skorzystało blisko 200 gospodarstw, którym ARiMR wypłaciła 32,4 mln zł.

W nowej unijnej perspektywie budżetowej na lata 2023-2027 pomoc dla małych gospodarstw również została uwzględniona. Wyróżnione są te, które prowadzą produkcję ekologiczną lub rozpoczynają działalność w ramach krótkiego łańcucha dostaw (sprzedaż bezpośrednia, rolniczy handel detaliczny). To dla nich w Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej uwzględnione są premie na Rozwój małych gospodarstw w wysokości 120 tys. zł, z przeznaczeniem m.in. na inwestycje budowlane czy zakup nowych maszyn i urządzeń. Natomiast do gospodarstw, które prowadzą działalność metodami konwencjonalnymi, a chcą się rozwijać, może trafić 100 tys. zł. Już pierwszy nabór obejmujący obie grupy potencjalnych beneficjentów, który odbył się jesienią ubiegłego roku, cieszył się dużą popularnością. Do ARiMR wpłynęło prawie 11 tys. wniosków na kwotę 1,1 mld zł. Kolejny, skierowany wyłącznie do rolników prowadzących produkcję ekologiczną czy stawiających na sprzedaż bezpośrednią, jest właśnie finalizowany.