Z Dorotą Zawadzką-Stępniak – Prezes Zarządu NFOŚiGW, rozmawia Marcin Prynda
W tym roku Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej obchodzi 35-lecie. To dobry moment, żeby podsumować efekty działania Funduszu.
Od 35 lat wdrażamy programy zmieniające na lepsze jakość życia w Polsce. Ta misja rozpoczęła się 1 lipca 1989 roku – tego dnia formalnie Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej rozpoczął swoją działalność. Nieprzerwanie wspieramy działania na rzecz środowiska, klimatu i transformacji energetycznej. Przez cały okres działania NFOŚiGW wypłacił ponad 142 miliardy złotych dofinansowania z funduszy krajowych i zagranicznych na proekologiczne projekty. Z naszego wsparcia korzystają przedsiębiorcy, samorządy, administracja państwowa, uczelnie, organizacje pozarządowe i osoby prywatne. Oszczędność prawie 11 TWh energii rocznie, ponad 1600 zbudowanych i zmodernizowanych oczyszczalni ścieków, 450 tysięcy budynków prywatnych i publicznych poddanych termomodernizacji – to tylko niektóre efekty naszej 35-letniej działalności.
Jak duże środki NFOŚiGW wyda w 2024 roku na inwestycje związane z ochroną środowiska i gospodarką wodną? Które programy są dla Funduszu priorytetowe i pochłaniają najwięcej pieniędzy?
NFOŚiGW jest jednostką o największym potencjale finansowania ze środków publicznych ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W tym roku na ten cel wydamy około 15 miliardów złotych. Najwięcej, bo około 80 proc. dostępnych środków, przeznaczamy na szeroko pojętą transformację energetyczną, adaptację do zmian klimatu i ochronę powietrza. Dominacja wymienionych dziedzin w zakresie nakładów finansowych zostanie zachowana również w kolejnych latach.
Narodowy Fundusz ma nową strategię działania na lata 2025-2028. Jakie są priorytety środowiskowe w tej nowej, czteroletniej strategii?
Niezmiennie misją Narodowego Funduszu jest napędzanie zielonej transformacji poprzez wsparcie efektywnych inicjatyw, które wpływają na rozwój gospodarki i są ukierunkowane na realizację interesu publicznego i środowiskowego.
W latach 2025-2028 NFOŚiGW będzie kontynuował działania związane z finansowaniem ochrony środowiska, wspierając głównie projekty z zakresu transformacji energetycznej, poprawy jakości powietrza, gospodarki o obiegu zamkniętym (w tym gospodarowania odpadami, ochroną wód i gospodarki wodnej) oraz ochrony różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów. Bardzo ważne będzie także wspieranie działań horyzontalnych: adaptacji do zmian klimatu, innowacyjności środowiskowej, monitoringu środowiska, ekspertyz środowiskowych i edukacji ekologicznej.
Transformacja niskoemisyjna jest obecnie największym wyzwaniem już nie tylko ekologicznym i ekonomicznym, ale wręcz cywilizacyjnym. Jakie działania w tym zakresie będzie wspierał NFOŚiGW?
W okresie 2025-2028 NFOŚiGW będzie wspierać ograniczenie wykorzystania surowców kopalnych, zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii i podniesienie efektywności energetycznej. Bardzo ważnym obszarem będzie wsparcie infrastruktury do magazynowania energii. Wśród planowanych działań znajdują się programy dofinansowania inwestycji polegających na obniżeniu zużycia paliw emisyjnych w transporcie, rozwoju dobrych praktyk transportowych. Programy NFOŚiGW będą też promować wzrost autokonsumpcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł, m.in. poprzez wsparcie przydomowych magazynów energii u prosumentów.
Wspieranie inwestycji związanych z ograniczaniem emisji zanieczyszczeń do powietrza, szczególnie niskiej emisji oraz poprawy efektywności energetycznej budynków wpłynie na poprawę jakości powietrza.
Niezbędne są także inwestycje w adaptację do zmian klimatu. Jakie działania należy podjąć i czy są na ten cel fundusze dla samorządów?
Skutki zmian klimatycznych dotykają mieszkańców Polski. Adaptacja do zmian klimatu jest konieczna, ponieważ ich skutki będą coraz bardziej dotkliwe, nawet jeśli uda się ograniczyć emisję gazów cieplarnianych. Celem NFOŚiGW jest minimalizowanie negatywnych skutków zmian klimatu oraz zwiększenie odporności społeczeństwa, ekosystemów i gospodarki. To przede wszystkim zielono-niebieska infrastruktura, w tym zbiorniki retencyjne, zarządzanie ryzykiem klimatycznym czy przygotowanie miejskich planów adaptacji do zmian klimatu. Konieczne jest upowszechnianie rozwiązań wzmacniających odporność miast i terenów wiejskich oraz służących poprawie jakości życia mieszkańców.
W obecnej perspektywie finansowej na lata 2021-2027 fundusze na adaptację do zmian klimatu są znacznie większe niż w poprzedniej perspektywie finansowej Unii Europejskiej. W programie Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) przeznaczono około 8,5 miliarda złotych na adaptację do zmian klimatu oraz ponad 5 miliardów złotych na gospodarkę wodno-ściekową. Ponadto w programie Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej (FEPW) na adaptację do zmian klimatu zaplanowano ponad 1 mld zł.
Jak dużym zainteresowaniem cieszy się szósta już edycja programu „Mój Prąd”?
Widzimy duże zainteresowanie rozwojem energetyki prosumenckiej, dlatego zdecydowaliśmy się na zwiększenie budżetu programu „Mój Prąd” z 400 milionów złotych do 1,25 miliarda złotych. Finansowanie pochodzi z programu FEnIKS 2021-2027. Co ważne, aby uzyskać dotację w obecnej, szóstej edycji programu „Mój Prąd” wprowadziliśmy dla instalacji PV zgłoszonych do przyłączenia od 1 sierpnia 2024 roku obowiązek doposażenia jej w magazyn energii. Widzimy, że ta zmiana przynosi efekt. W ciągu dwóch pierwszych miesięcy naboru wpłynęło ponad 55 tysięcy wniosków, w tym przeszło 21 tysięcy dotyczy dofinansowania magazynów energii elektrycznej i 7 tysięcy magazynów energii cieplnej.
Zostały już uregulowane zaległości w wypłatach dla beneficjentów w ramach programu wymiany kopciuchów i termomodernizacji budynków jednorodzinnych „Czyste Powietrze”. Teraz program jest poddawany przeglądowi. Jakie zmiany w programie są konieczne?
Program „Czyste Powietrze” jest największym przedsięwzięciem antysmogowym w Polsce. „Czyste Powietrze” to nie tylko kwestia ochrony środowiska, ale przede wszystkim naszego zdrowia.
Program musi przejść reformę. Zmiany będą dotyczyły zarówno kwestii finansowych, jak i zakresu wsparcia. Potrzebne jest powiązanie wymiany źródła ciepła z działaniami w zakresie poprawy efektywności energetycznej budynków. Nie chcemy doprowadzać do takich sytuacji, jakie miały miejsce w przeszłości, że w nieocieplonym domu instalowane było przewymiarowane źródło ciepła. Ponadto należy dobrze zdefiniować grupę najbardziej potrzebujących, do której należą osoby w ubóstwie energetycznym, aby wsparcie ze środków publicznych trafiało do właściwych osób.
Konieczne jest kontynuowanie programu, ale chcemy go znacznie usprawnić, aby publiczne pieniądze były wydawane efektywnie. Ten program musi odpowiadać na potrzeby najbardziej potrzebujących, ubogich energetycznie osób. Pracujemy nad długofalowym planem finansowania programu, w tym uruchomieniem środków pochodzących z Funduszu Modernizacyjnego.
NFOŚiGW uzyskał w tym roku rekordową transzę środków z Funduszu Modernizacyjnego. Na co będą przeznaczone te środki?
10 miliardów złotych – to największa transza środków, jaką zatwierdził dotychczas Europejski Bank Inwestycyjny dla Polski. Fundusze, które otrzymujemy ze sprzedaży puli europejskich uprawnień do emisji dwutlenku węgla, przeznaczamy na zieloną transformację w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Ponad 4 miliardy złotych przeznaczymy na magazyny energii elektrycznej i związaną z nimi infrastrukturę dla poprawy stabilności polskiej sieci elektroenergetycznej, 2 miliardy złotych – na rozbudowę sieci elektroenergetycznej na potrzeby stacji ładowania dużych mocy, 2 miliardy złotych – na zeroemisyjne ciężarówki oraz uzyskaliśmy dodatkowe 2 miliardy złotych na program „Energia dla Wsi”. Nowe programy przeszły konsultacje, działamy w sposób transparentny i wsłuchujemy się w głosy naszych interesariuszy. Naszą misją jest wydawanie tych środków w sposób efektywny, by przyniosły jak największy efekt ekonomiczny i ekologiczny, z korzyścią dla całego społeczeństwa.
