Z prof. Gertrudą Uścińską prezesem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, rozmawia Marcin Prynda

prof. Gertruda Uścińska, prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych fot. mat. prasowe

12 lutego minęło 5 lat, od kiedy ówczesna premier Beata Szydło powołała panią na funkcję prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Co udało się zrobić przez ten czas?

Ostatnie 5 lat to dla Zakładu wielkie reformy świadczeniowe. Zrealizowaliśmy obniżenie wieku emerytalnego od 1 października 2017 r. Od 2019 r. wdrożyliśmy uprawnienia do nowych świadczeń społecznych: świadczeń uzupełniających dla matek i  ojców co najmniej czwórki dzieci oraz dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji oraz trzynastą emeryturę. Doprowadziliśmy do rozwiązania problemu trapiącego od lat emerytów z czerwca. Od 2020 r. nikt już nie musi się obawiać przechodzenia w tym miesiącu na emeryturę, co w przeszłości oznaczało obliczenie świadczenia nawet o  kilkaset złotych niższego niż, gdyby wniosek został złożony w maju. Realizowaliśmy także co roku kolejne waloryzacje, emerytur i rent, których stopień komplikacji wzrósł w  związku ze stosowaniem w  ostatnich latach gwarantowanej kwoty podwyżki oraz ponadproporcjonalnym podnoszeniem najniższych świadczeń.

Wiele zmieniło się przez ten czas dla przedsiębiorców. W  2018 r. wprowadziliśmy e-składkę, czyli indywidualne rachunki składkowe dla przedsiębiorców. Rok później wdrożyliśmy elektronizację akt pracowniczych, która zwiększa pewność prawa do świadczeń milionów pracowników. W  tych latach udostępniliśmy przedsiębiorcom trzy nowe rodzaje ulg składkowych: ulgę na start i  działalność nierejestrową w  ramach Konstytucji dla Biznesu oraz obniżone składki dla małych przedsiębiorców, czyli popularny mały ZUS plus. Zelektronizowaliśmy także proces wnioskowania i  otrzymywania zaświadczenia A1 dotyczącego delegowania pracowników do innych państw Unii Europejskiej.

Ponadto w  pięć lat istotnie ulepszyliśmy i  unowocześniliśmy naszą obsługę klienta. Od 2018 r. mamy pełną elektronizację zwolnień lekarskich. Jako jedno z  pierwszych państw UE wdrożyliśmy EESSI, czyli system elektronicznej wymiany danych o  zabezpieczeniu społecznym. Od 2017 i  2018 r. oferujemy spersonalizowane doradztwo dla klientów w postaci doradców emerytalnych, doradców płatnika składek, doradców ds. e-ZLA oraz ulg i  umorzeń, a także kalkulatory emerytalne i składkowe. Od 2019 r. umożliwiamy samodzielne generowanie potwierdzeń z ZUS do wykorzystania w  bankach, sądach i  urzędach. Naszym najnowszym dokonaniem są e-wizyty.

Sam Zakład również przeszedł znaczną przebudowę organizacyjną i  informatyczną. Wprowadziliśmy zarządzanie procesowe, etatyzację i wartościowanie stanowisk pracy. Uprościliśmy język stosowany w pismach urzędowych i  innej komunikacji z  klientami. Konsekwentnie przenosimy zadania ze struktury terenowej do centrów kompetencyjnych, które zapewniają profesjonalną, jednolitą i  transparentną obsługę spraw. Uzyskaliśmy kilkusetmilionowe oszczędności przy utrzymaniu Kompleksowego Systemu Informatycznego oraz w  wielu innych umowach, dzięki doprowadzeniu do realnej konkurencji na rynku naszych dostawców. Zrealizowaliśmy plan naprawczy w zakresie zastanego przeze mnie opóźnienia w realizacji świadczeń międzynarodowych. Wzmocniliśmy nadzór nad zamówieniami publicznymi, wdrożyliśmy klauzule waloryzacyjne i  nowe Prawo Zamówień Publicznych, a  także RODO, czyli unijne rozporządzenie o  ochronie danych. Konsekwentnie przechodzimy także z papieru na elektronizację. Od 2020 r. nie wysyłamy już papierowo informacji o stanie konta ubezpieczonego oraz płatnika składek.

ZUS jest jednym z  kluczowych podmiotów realizujących tarczę antykryzysową. Kto może liczyć na pomoc, a także jaką kwotę wynosi dotychczas udzielone wsparcie?

W  ramach tarczy antykryzysowej przyjęliśmy ponad 7 mln wniosków, udzielając wsparcia na kwotę blisko 30 mld zł. Przedsiębiorcy najczęściej korzystali ze świadczeń postojowych oraz zwolnienia z  obowiązku opłacania składek. Były to również odroczenia terminu zapłaty składek i układy ratalne w zakresie zaległości składkowych na 9 mld zł. Nasze działania stanowią element szerokiego pakietu instrumentów realizowanych również przez urzędy pracy, Bank Gospodarstwa Krajowego i  Polski Fundusz Rozwoju. Nadzór nad tarczą antykryzysową sprawuje rząd. Łączne faktycznie udzielone wsparcie wynosi ok. 185 mld zł.

Obecnie realizujemy głównie siódmą odsłonę pakietu wsparcia, na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 19 stycznia br. To pakiet wsparcia na kwotę 5,2 mld zł dla przedsiębiorców między innymi z  branży hotelowej, turystycznej, artystycznej, usługowej, eventowej, gastronomicznej, fitness, rozrywkowej czy handlu. Warunkiem uzyskania pomocy jest zanotowanie spadku przychodów o co najmniej 40 proc. Tarcza 7.0 przewiduje m.in. jednokrotne lub dwukrotne ponowne świadczenie postojowe oraz zwolnienie ze składek do ZUS za grudzień i  styczeń. Wnioski o wsparcie do ZUS można składać wyłącznie elektronicznie na naszej Platformie Usług Elektronicznych.

Co trzeba zrobić, aby znaleźć się na 3. miejscu w rankingu 50 najbardziej wpływowych prawników „Dziennika Gazety Prawnej”?

W  ostatnich miesiącach Zakład Ubezpieczeń Społecznych otrzymał wiele prestiżowych nagród, w  szczególności za sprawne wdrożenie wsparcia kryzysowego oraz konsekwentne unowocześnianie i  informatyzowanie instytucji. Staliśmy się kluczową instytucją w  przyznawaniu pomocy w ramach Tarczy antykryzysowej. Nie tylko realizowaliśmy przepisy ustaw i rozporządzeń kryzysowych, ale także pomagaliśmy w ich opracowaniu. Prowadziliśmy analizy wskazujące kierunki działań. W czasie epidemii pracowaliśmy bez chwili wytchnienia. Wszystko po to, aby pomóc tym osobom i firmom, które znalazły się w  trudnej sytuacji. Cieszę się, że moja ogromna praca, decyzyjność, determinacja w realizacji celów i zadań oraz praca mojego zespołu jest doceniana i przynosi efekty.

Osoby z rocznika 1953 mają prawo do korzystniejszego przeliczenia świadczeń. Z  czego wynika to przeliczenie i  czy Zakład wykonał już ustawę z ubiegłego roku w tej sprawie?

Chodzi o  osoby, które przed 2013 r. pobierały tzw. emeryturę wcześniejszą, czyli świadczenie przyznane przed osiągnięciem przez nie powszechnego, ustawowego wieku emerytalnego. Występując o  to świadczenie nie wiedziały, że z  tego powodu w  przyszłości otrzymają niższą emeryturę powszechną, czyli świadczenie przyznawane na ogólnych zasadach, po osiągnięciu wieku emerytalnego. W 2013 r. ustawodawca zmienił bowiem przepisy. Wprowadził ogólną zasadę, zgodnie z którą należy pomniejszyć podstawę obliczenia emerytury powszechnej o  kwoty pobranych wcześniej emerytur częściowych, wcześniejszych i górniczych.

W 2019 r. Trybunał Konstytucyjny nie zakwestionował zasadności tego przepisu, lecz orzekł, że nie należało nim zaskakiwać kobiety z rocznika 1953.Już w 2019 r. przeliczyliśmy ok. 14 tys. świadczeń. W 8,5 tys. spraw emerytura powszechna po przeliczeniu była korzystniejsza od emerytury wcześniejszej. Wysokość wypłaty wzrosła przeciętnie o 250 zł. Wyrok był ograniczony do kobiet, a  poza tym w  praktyce nie wszyscy uprawnieni mogli z niego skorzystać.

Dlatego ustawodawca postanowił kompleksowo uregulować status rocznika 1953. Zgodnie z ustawą po 11 stycznia br. przeliczyliśmy w  górę emerytury 101 tys. osób, przeciętnie o  260 zł. W  znakomitej większości są to kobiety. Jedynie 4 proc. przeliczonych świadczeń dotyczy mężczyzn. W  68 tys. przypadków przeliczenie poskutkowało przyznaniem wyższej wypłaty. Tym osobom przyznaliśmy także wyrównanie za okres od momentu przyznania emerytury powszechnej do teraz. Średnie wyrównanie wyniosło 11 tys. zł. W pozostałych przypadkach co prawda emerytura powszechna wzrosła, ale pozostała niższa od emerytury wcześniejszej.

Poza tym przyznaliśmy 13 tys. nowych emerytur powszechnych osobom z rocznika 1953 na korzystnych zasadach, czyli bez pomniejszania podstawy ich obliczenia. Wypłata dla tych osób, które do tego czasu pobierały cały czas emeryturę wcześniejszą, wzrosła średnio o 1150 zł.

Łączne skutki ustawy dotyczącej rocznika 1953 w tym roku to ok. 1,15 mld zł.

1 lutego minął termin na zgłoszenie się do Małego ZUS plus. Ile osób się zgłosiło?

Do Małego ZUS plus zgłosiło się ponad 340  tys. przedsiębiorców prowadzących działalność na mniejszą skalę. To rozwiązanie cieszy się ogromnym zainteresowaniem. Przypomnę, że jest to ulga pozwalająca płacić niższe składki na ubezpieczenia społeczne firmom, które nie przekroczyły w poprzednim roku kalendarzowym progu 120 tys. zł przychodu, proporcjonalnie do liczby dni prowadzenia działalności. Ulga nie dotyczy składki zdrowotnej, którą przedsiębiorca opłaca w pełnej wysokości. Skorzystanie z  ulgi pozwala przedsiębiorcom opłacać składki od połowy przeciętnego miesięcznego dochodu w  poprzednim roku. Składki te nie będą jednak niższe niż od podstawy wynoszącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia, ani wyższe niż od podstawy wynoszącej 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia w danym roku. Z ulgi można korzystać przez trzy z pięciu ostatnich lat.

Jak wygląda realizacja wdrożonego w  2019 roku Polskiego Bonu Turystycznego?

Polski Bon Turystyczny to instrument wsparcia z  jednej strony przedsiębiorców turystycznych, a  z  drugiej planów wypoczynkowych milionów polskich rodzin. Osoby uprawnione do świadczenia wychowawczego Rodzina 500+ są również uprawnione do jednorazowego bonu 500  zł, oraz dodatkowego bonu 500 zł w razie niepełnosprawności dziecka, które może wydać na cele turystyczne na rzecz dzieci. Bon, przyznawany w  postaci bezgotówkowej, można wykorzystać na usługi podmiotu turystycznego zarejestrowanego w programie.

Choć organem przyznającym bon jest Polska Organizacja Turystyczna, to obsługę informatyczną i  finansową programu wziął na siebie Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Na podstawie danych z  MRiPS wygenerowaliśmy bony dla 4,2 mln Polaków – na ponad 6,7 mln dzieci. Uruchomiliśmy specjalną infolinię działającą całą dobę, udostępniliśmy nowe funkcje na naszej Platformie Usług Elektronicznych dla osób uprawnionych do bonu, podmiotów turystycznych oraz Polskiej Organizacji Turystycznej. Wdrożyliśmy także system rozliczeń płatności na rzecz podmiotów turystycznych.

Do Polskiego Bonu Turystycznego dołączyło 19 tys. przedsiębiorców i organizacji pożytku publicznego oferujących usługi hotelarskie i  imprezy turystyczne. Bony aktywowało już ponad 1 milion Polaków na kwotę ponad 1 mld zł. Polacy dokonali płatności na kwotę ponad 250 mln zł.

Jak wygląda obsługa klientów ZUS w tym czasie epidemii?

W  2020 r. obsłużyliśmy 12 mln klientów w  placówkach ZUS. Z  powodu epidemii liczba klientów była niższa o ok. 6 mln niż w 2019 r. Ponadto odebraliśmy 4 mln połączeń na infolinii i odpisaliśmy na ponad 1 mln wiadomości e-mail. Obsłużyliśmy także 37 mln sztuk korespondencji tradycyjnej, papierowej. Oznacza to wzrost o 9 mln wobec 2019 r.

Polacy założyli dotąd 6,2 mln profili na Platformie Usług Elektronicznych. Tylko w  2020 r. przybyło ich aż 2,6 mln. W ubiegłym roku na tej platformie złożyli 12,5 mln wniosków. Dbając o bezpieczeństwo naszych klientów wprowadziliśmy e-wizytę, czyli wideo rozmowę z  ekspertem z placówki ZUS, dzięki której można załatwić sprawę bez wychodzenia z domu. Aby odwiedzić ZUS online, wystarczy komputer, tablet lub smartfon z  kamerą i  mikrofonem. Od listopada usługa jest dostępna we wszystkich naszych oddziałach. Od tego czasu sukcesywnie dodajemy do tej usługi nowe funkcje, tzn. nowe profile tematyczne rozmowy, a  także ostatnio możliwość rozmowy w  polskim języku migowym.

Klient wybiera dogodny dla siebie termin i  godzinę wizyty online. Na wirtualną wizytę można umówić się w  dni robocze w  godzinach 9:00–14:30. Połączenie trwa do 20 minut. Podczas e-wizyty nasi eksperci odpowiadają na pytania z zakresu emerytur i  rent, w  tym międzynarodowych, zasiłków, ubezpieczeń i  składek, zakładania konta na PUE, rozliczeń z płatnikami, ulg i  umorzeń. Nasi klienci skorzystali z e-wizyt już ponad 30 tys. razy.

W marcu będzie kolejna waloryzacja emerytur i  rent. Kto może liczyć na podwyższenie z tego tytułu i o ile?

Katalog świadczeń, które ulegną podwyższeniu, jest bardzo szeroki i  obejmuje większość świadczeń długoterminowych od państwa, zarówno wypłacanych przez ZUS, jak i  inne organy rentowe, takie jak KRUS czy jednostki mundurowe. W przypadku ZUS mowa o  ponad 8 mln świadczeń, m.in. emeryturach i  rentach z  Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, rentach socjalnych, emeryturach pomostowych, zasiłkach i  świadczeniach przedemerytalnych.

Waloryzacja zostanie przeprowadzona wskaźnikiem procentowym 104,24. Pozwoli to na podniesienie na przykład minimalnej emerytury i  renty z  tytułu całkowitej niezdolności do pracy do kwoty 1250,88 zł. Z kolei minimalna renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wyniesie od 1 marca br. 938,16 zł. Próg dochodowy do świadczenia uzupełniającego dla osób niesamodzielnych wzrośnie do kwoty 1772,08  zł. Samo świadczenie pozostaje jednak bez zmian i  wynosi 500 zł. Pełna informacja w sprawie skutków waloryzacji i nowych wysokości najniższych świadczeń będzie dostępna na stronie www.zus.pl.

W tym roku, poza waloryzacją, przewidziana jest wypłata 13. i  14. emerytury. Czy ZUS poradzi sobie z tym zadaniem?

Prawo do tzw. trzynastki przysługuje osobom, które będą posiadały prawo do emerytury, renty lub innych świadczeń na dzień 31 marca. Dodatkowe roczne świadczenie pieniężne wypłacimy razem ze świadczeniem przysługującym za kwiecień. Co ważne, trzynastka jest przyznawana z  urzędu, czyli nie trzeba składać żadnego dodatkowego wniosku. Trzynastka w  2021 r. wyniesie tyle, co minimalna emerytura od 1 marca br., czyli 1250,88 zł brutto, a  po potrąceniu składki zdrowotnej i zaliczki na podatek dochodowy, czyli w przypadku większości świadczeniobiorców – 1066,30 zł na rękę.

Trzynasta emerytura jest uregulowana w  prawie. Natomiast jeżeli chodzi o  14. Emeryturę, to prace legislacyjne nad ustawą w  tej sprawie wciąż trwają. Zgodnie z  projektem ustawy wypłata czternastki ma nastąpić w listopadzie br. Aby ją otrzymać, trzeba będzie mieć prawo do świadczenia wymienionego w  ustawie na dzień 31 października br.

Czternastka w  pełnej wysokości ma wynieść 1250,88 zł. Jednak pełną kwotę otrzymają osoby, których emerytura lub renta nie przekracza 2900 zł brutto. Pozostali otrzymają czternastkę pomniejszoną zgodnie z  zasadą „złotówka za złotówkę”. Na przykład jeśli pobierana emerytura wynosi 3500 zł, czternastka będzie przysługiwać w kwocie mniejszej o 600 zł. Również w tym przypadku nie trzeba będzie składać żadnego wniosku o wypłatę tego świadczenia.

Jak pandemia wpłynęła na sytuację Funduszu Ubezpieczeń Społecznych?

Sytuacja FUS jest stabilna. Zawsze przypominam, że wypłaty emerytur, rent i zasiłków są gwarantowane przez państwo. Od strony przychodów tego funduszu można powiedzieć, że w  poprzednich latach i  do lutego 2020 r. odnotowywaliśmy bardzo dobra wysokie wpływy ze wzrostem ok. 10 proc. rok do roku. Jednak epidemia Covid-19 oddziałuje negatywnie na wpływy składkowe. W 2020 r. pobraliśmy 280 mld zł na wszystkie fundusze, w tym 181 mld zł na FUS, czyli o  ok. 1–2 proc. mniej niż w  2019 r. Wynika to z  niższej aktywności gospodarczej, zwolnienia ze składek za marzec, kwiecień i maj, a także miesiące letnie i listopad 2020 r. oraz udzielonych przez nas ulg w opłacaniu składek w postaci układów ratalnych i odroczenia terminu zapłaty składek.

Jakie są plany ZUS na najbliższe miesiące i lata?

Poza wykonywaniem zadań ustawowych skupiamy się na elektronizacji naszej instytucji, automatyzacji procesów obsługi spraw od naszych klientów, digitalizacji już posiadanych zasobów papierowych. We wrześniu 2020 r. przyjęliśmy plan działań, który pozwoli do 2023 r. dokonać transformacji cyfrowej i  organizacyjnej nie tylko ZUS, ale też całego systemu zabezpieczenia społecznego.

Sztandarowy projekt to e-składka 2.0, czyli automatyzacja rozliczeń ZUS z  przedsiębiorcami. Chcemy przejąć od nich obowiązki związane z  rozliczaniem składek. Firmy będą udostępniać nam swoje dane księgowo-płacowe w  postaci Jednolitego Pliku Ubezpieczeniowego o  zestandaryzowanej strukturze danych, a  my na tej podstawie utworzymy dokumenty rozliczeniowe i  policzymy należne składki. Zdejmiemy z  płatników spory ciężar administracyjny i  odpowiedzialność. Przedsiębiorcy będą mieli pewność co do swoich rozliczeń. Zostanie im tylko zapłacić składki. Poprawi to także jakość danych, które ZUS gromadzi na kontach od firm. Liczymy, że w  konsekwencji nie trzeba będzie tak często kontrolować płatników składek. Organizacyjnie i  informatycznie jesteśmy w  stanie przygotować się do nowego modelu rozliczeń w  2022 r., jednak wiele zależy od procesu legislacyjnego ustawy, która wprowadzałaby niezbędne zmiany w przepisach.

Chcemy również wprowadzić automatyzację i  ubankowienie wypłaty emerytur, rent i zasiłków. Mamy w planach szerokie zmiany wewnątrz naszej organizacji. Przywiązujemy również dużą wagę do obsługi klientów. Udostępnimy aplikacje mobilne i płatności mobilne składek, a także nowy portal ZUS na miarę XXI wieku, zintegrowany z  platformą gov.pl. Kontakt z  ZUS będzie intuicyjny, innowacyjny, estetyczny. Pozwoli naszym klientom na łatwy dostęp do swoich danych i rozliczeń z ZUS oraz na łatwe sprawdzenie, na jakim etapie jest nasza sprawa w tym urzędzie.