Choć pandemia koronawirusa wprowadziła zamęt na polskim rynku pracy, to zdecydowana większość migrujących pracowników pozostała w Polsce. Szacuje się, że zatrudnienie cudzoziemców zmniejszyło się o ok. 10% pomiędzy lutym i końcem maja 2020 roku. Najbardziej ucierpieli migranci, którzy świadczyli pracę bez umowy. O tym, dlaczego warto postawić na legalne zatrudnienie migrantów, na prośbę Fundacji Ukraina opowiedziała prawniczka specjalizująca się w prawie legalizacyjnym – Konstancja Szkudlarek

Legalne zatrudnianie cudzoziemców w Polsce – to proste
Polskie prawodawstwo szczegółowo reguluje kwestie legalnego zatrudnienia cudzoziemców. W tym miejscu należy wyjaśnić definicję cudzoziemca. Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach określa cudzoziemca jako każdego, kto nie posiada obywatelstwa polskiego. Zanim podejmie się współpracę z cudzoziemcem należy zweryfikować legalność pobytu – czy osoba przebywa w ramach ruchu bezwizowego, wizy czy zezwolenia na pobyt. Następnie możemy zająć się przygotowaniem dokumentów legalizujących pracę dla cudzoziemca. Obywatele UE, EOG, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii mogą pracować w Polsce bez zezwolenia na pracę.
Natomiast obywatele innych państw muszą otrzymać zezwolenie na pracę, zezwolenie na pracę sezonową lub oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi zarejestrowane w Urzędzie Pracy. Wspomniane specjalnie oświadczenie obejmuje tylko obywatele Armenii, Białorusi, Gruzji, Mołdawii, Rosji i Ukrainy. Jest to procedura uproszczona i znacznie szybsza od procedury zezwolenia na pracę (7 dni roboczych). Od dnia wpisania przez powiatowy urząd pracy oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń, cudzoziemiec może legalnie rozpocząć pracę. Warto pamiętać, że okres zatrudnienia nie może przekroczyć 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy.

Kolejnym ważnym punktem są rodzaje umów, na podstawie których można zatrudnić pracowników. Najkorzystniejszym dla obu stron jest nawiązanie współpracy na podstawie umowy o pracę. Gdy bezpośrednio przed złożeniem wniosku o zezwolenie na pobyt i pracę cudzoziemiec jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę u tego samego pracodawcy i na tym samym stanowisku przez okres nie krótszy niż 3 miesiące na podstawie oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi, to będzie on zwolniony z testu rynku pracy (więcej na stronie: https://loginlublin.pl/test-rynku-pracy-zapewne-czesto-o-nim-slyszysz-jestes-pewien-musisz-go-miec-procedurze-uzyskania-zezwolenia-prace-badz-zezwolenia-pobyt-czasowy-prace).
Natomiast nie ma to zastosowania w sytuacji nawiązania współpracy w oparciu o umowę o dzieło czy umowę zlecenie. Kwestie wykonywania usług w ich ramach reguluje Kodeks cywilny, a zawierane umowy nazywane są cywilnoprawnymi. Warto pamiętać, że podmiot powierzający pracę cudzoziemcowi jest zobowiązany do przestrzegania takich samych przepisów dotyczących warunków pracy, jak w przypadku obywateli polskich.

Cudzoziemcy na polskim rynku pracy
Od 2014 roku imigracja była coraz ważniejszym czynnikiem zwiększającym potencjał produkcyjny polskiej gospodarki. Najczęściej ze wschodniej granicy przybywają studenci podejmujący dorywcze prace, ale również „żywiciele rodzin” czy specjaliści poszukujący lepszych warunków pracy. Jak podaje NBP (http://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/322_en.pdf), wzrost liczby pracujących imigrantów w latach 2014-2018 był czynnikiem zwiększającym potencjał wzrostu PKB (przeciętnie o 0,5pp. rocznie). W ostatnim czasie zauważalna jest tzw. migracja osiedleńcza, która wiąże się z przyjazdami członków rodzin imigrantów do Polski. W rezultacie zmniejsza się odsetek migrantów przekazujących swe wynagrodzenia do kraju pochodzenia. Jak wynika z aktualnych badań zrealizowanych przez NBP, około 47% imigrantów przebywa w Polsce bez innych członków rodziny, ale pozostałe 53% imigrantów deklaruje najczęściej, że towarzyszy im małżonek(a)/partner(ka) (36% wszystkich imigrantów), dalsza rodzina (20% imigrantów) oraz pełno lub niepełnoletnie dziecko (18% imigrantów).
Pozostając przy przykładzie pracownika zza wschodniej granicy, którego głównym celem pobytu jest praca i wsparcie finansowe rodziny w kraju pochodzenia, możemy być pewni jego pracowitości i dyspozycyjności. Tacy pracownicy znacznie chętniej podejmą się pracy „po godzinach” czy w weekendy. Również niepojawienie się w pracy ze względu na problemy rodzinne czy zwolnienia lekarskie są bardzo mało prawdopodobne.
Kolejnym argumentem przemawiającym za zatrudnianiem cudzoziemców jest brak odpowiedniej kadry pracowników na rynku lokalnym. Dotyczy to głównie branży budowlanej, spożywczej i logistycznej. Przy tak dużym deficycie siły roboczej w Polsce, zatrudnienie cudzoziemców jest wspaniałą alternatywą. Proponując odpowiednie i uczciwe warunki pracy oraz nawiązując pozytywną relację z pracownikiem, możemy być pewni owocnej i długotrwałej współpracy.
Imigranci, samotnie przebywający na terytorium Polski, z dala od swoich rodzin, są znacznie bardziej skłonni do pracy w delegacji. Nie stanowi to dla nich żadnego problemu, by jednego dnia być w Krakowie, a innego w Warszawie czy Gdańsku. Z kolei cudzoziemcy przebywający w Polsce na stałe wraz z najbliższymi są mniej mobilni, ale przywiązujący większą wagę do integracji z polskim społeczeństwem. W tym przypadku cudzoziemcy szybciej uczą się języka polskiego i w konsekwencji prędzej podnoszą swoje kwalifikacje zawodowe oraz stają się samodzielni i niezależni.
Warto podnieść w tym miejscu również aspekt kulturowy, który może pozytywnie wpłynąć na rozwój firmy. Praca w środowisku wielokulturowym z pewnością wnosi „świeże spojrzenie”, innowacyjność oraz ciekawe kontakty z podmiotami zagranicznymi.

Co grozi za nielegalnie zatrudniania cudzoziemców
Dlaczego legalne zatrudnienie cudzoziemców się opłaca? Bo nielegalne słono kosztuje. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 22a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy oznacza powierzenie pracy, gdy cudzoziemiec nie jest uprawniony do wykonywania pracy lub nie posiada dokumentu legalizującego pracę albo podstawa jego/jej pobytu nie uprawnia do wykonywania pracy lub cudzoziemiec wykonuje pracę na innych warunkach niż określone w zezwoleniu. Wszystkie te okoliczności są weryfikowane w trakcie kontroli przez Państwową Inspekcję Pracy lub Straż Graniczną.
Na mocy nowelizacji ustawy o promocji zatrudnienia w styczniu 2018 r., zaostrzeniu uległa wysokość kar za wykroczenia popełnione przez pracodawców. Wielu z nich obarczonych zostało kwotą grzywny od 1 tys. do 30 tys. zł (art. 120 ust. 1 ustawy). Jeśli zostanie wskazane, że pracodawca użył podstępu lub wykorzystał zależność służbową cudzoziemca i tym skłonił go do nielegalnego wykonywania pracy, grzywna wynosi od 3 tys. do 30 tys. zł.
Nielegalne zatrudnienie cudzoziemca może mieć wpływ na przyszłość i doprowadzić do odmowy wydania zezwoleń na pracę dla nowych cudzoziemców. Przesłankami odmowy wydania przez wojewodę zezwolenia na pracę są bowiem m.in. sytuacje, gdy podmiot powierzający pracę cudzoziemcowi:
został prawomocnie ukarany za wykroczenie określone w art. 120 ust. 3-5 ustawy o promocji zatrudnienia (tzw. kwalifikowane postaci wykroczeń);
w ciągu 2 lat od uznania za winnego popełnienia czynu, o którym mowa w art. 120 ust. 1 ww. ustawy (powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy), został ponownie prawomocnie ukarany za podobne wykroczenie.

Warto na zakończenie wspomnieć, że art. 120a ustawy o promocji zatrudnienia wymienia przesłanki zwolnienia od odpowiedzialności karnej za powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi nieposiadającemu ważnej wizy lub innego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Należy spełnić łącznie dwa warunki:
przed rozpoczęciem pracy należy żądać od cudzoziemca przedstawienia ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP i przechowywać kopię tego dokumentu przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca;
zgłosić cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych, jeśli obowiązek taki wynika z obowiązujących przepisów.

W razie wątpliwości co do wszelkich formalności związanych z zatrudnieniem migrantów warto skonsultować się z Państwową Inspekcją Pracy, Strażą Graniczną czy Urzędem Wojewódzkim. Innym wsparciem mogą być lokalne organizacje pozarządowe, które udzielają pomocy cudzoziemcom w legalizacji pobytu i pracy. Z pewnością można stwierdzić, że praca cudzoziemców w Polsce przynosi obustronne korzyści. Dobra wiadomość jest też taka, że wszystko zmierza ku temu, aby procedury były prostsze i mniej sformalizowane, a społeczeństwo dobrze poinformowane.

Artykuł powstał w ramach projektu “Integracja, adaptacja, akceptacja. Wsparcie obywateli państw trzecich zamieszkałych na Dolnym Śląsku.” współfinansowanego z Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz budżetu państwa. (szczegóły – https://fundacjaukraina.eu/projekt/fami/)

Wyłączna odpowiedzialność za wyrażone opinie spoczywa na autorze i Komisja Europejska oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji nie ponoszą odpowiedzialności za sposób wykorzystania udostępnionych informacji.